Επιμέλεια Κειμένου – Κατερίνα Καρσιώτη
Φωτογραφία – Όλγα Κοτλίδα
15 φωτογραφίες από την τελευταία ξενάγηση στη Συλλογή Κωστάκη, του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης.
Πριν δύο εβδομάδες η τελευταία ξενάγηση στην Συλλογή Κωστάκη, RESTART του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης ήταν γεγονός. Μια διαδρομή σε μία συλλογή, μετά τον συλλέκτη.. Μία διαδρομή με πολλές πτυχές, με καλλιτέχνες της ρώσικης πρωτοπορίας και μ έναν μεγάλο συλλέκτη που δημιούργησαν και χάραξαν το δικό τους δρόμο, την δική τους πορεία. Γιατί μέσω της τέχνης κάνεις μια βόλτα στο χθες, στο σήμερα, στο αύριο.
«Είναι εντυπωσιακό να βλέπει κανείς τη διαδρομή που ακολουθεί μία συλλογή μετά τον καλλιτέχνη»
Ο Γιώργος Κωστάκης γεννήθηκε στη Μόσχα το 1913. Ο πατέρας του ήταν έμπορος από τη Ζάκυνθο και είχε εγκατασταθεί οικογενειακώς στη Μόσχα. Έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη ρωσική πρωτεύουσα και εργάστηκε ως οδηγός στην ελληνική πρεσβεία μέχρι το 1940. Όταν η ελληνική πρεσβεία λόγω του πολέμου έκλεισε, ο Γ. Κωστάκης συνέχισε να εργάζεται στην καναδική πρεσβεία. Στα πλαίσια των επαγγελματικών του καθηκόντων συνόδευε ξένους διπλωμάτες στις επισκέψεις τους σε παλαιοπωλεία και οίκους τέχνης. Χωρίς να έχει ιδιαίτερη καλλιτεχνική παιδεία και επαφή με τη μοντέρνα τέχνη, προικισμένος όμως με ένα σπάνιο ένστικτο, εντυπωσιάστηκε όταν αντίκρισε το 1946 ένα πίνακα της Όλγας Ροζάνοβα. Από τότε άρχισε να ενδιαφέρεται για τη ρωσική πειραματική τέχνη των αρχών του 20ού αιώνα.
«Ο Γιώργος Κωστάκης συγκέντρωσε τα έργα αυτά στο διάστημα από το 1946 ως το 1977 με την συνείδηση ότι πραγματοποιεί μια αποστολή: να σώσει την τέχνη της ρωσικής πρωτοπορίας από την καταστροφή και την εξαφάνιση»
Ήρθε σε επαφή με τις οικογένειες και τον στενό κύκλο των καλλιτεχνών καθώς και με όσους καλλιτέχνες βρίσκονταν ακόμη στη ζωή και για τρεις τουλάχιστον δεκαετίες συγκέντρωνε μεθοδικά έργα «ρωσικής πρωτοπορίας» δημιουργώντας μια περίφημη συλλογή η οποία διέσωσε από την καταστροφή και τη λήθη αυτό το εξαιρετικά σημαντικό τμήμα της ευρωπαϊκής διότι το σταλινικό καθεστώς είχε θέσει σε απαγόρευση τα έργα της ρωσικής πρωτοπορίας, επιβάλλοντας στην τέχνη το δόγμα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Ο ίδιος πίστευε ότι η παραγνώριση της τέχνης της «ρωσικής πρωτοπορίας» ήταν ένα τραγικό λάθος και ότι «οι άνθρωποι θα την χρειάζονταν και θα την εκτιμούσαν κάποια μέρα». Το 1977 ο Κωστάκης έφυγε από τη Μόσχα και εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα αφήνοντας στην Πινακοθήκη Τρετιακόφ ένα σημαντικό μέρος της συλλογής του. Πέθανε στην Αθήνα το 1990.
«Γιατί μέσω της τέχνης κάνεις μια βόλτα στο χθες, στο σήμερα, στο αύριο»
Η συλλογή Κωστάκη στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης απαρτίζεται από 1277 έργα τέχνης (πίνακες ζωγραφικής, σχέδια, κατασκευές, κεραμικά κ.α.) σημαντικών καλλιτεχνών της ρωσικής πρωτοπορίας, όπως οι Κ. Μαλέβιτς, Λ. Ποπόβα, Β. Τάτλιν, Α. Ρότσενκο, Ι. Κλιουν, Γ. Κλούτσις, Σ. Νικρίτιν, Ο. Ροζάνοβα, Β. Στεπάνοβα, Ν. Ουνταλτσόβα, Μ. Ματιούσιν, Π. Φιλόνοφ και πολλών άλλων. Η συλλογή είναι αντιπροσωπευτική όλων των ρευμάτων και των τάσεων της ρωσικής πρωτοπορίας, μιας από τις πιο ρηξικέλευθες και ενδιαφέρουσες περιόδους της παγκόσμιας τέχνης που άνθισε στη Ρωσία στις τρεις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Η αγορά της συλλογής Κωστάκη έγινε από το ελληνικό δημόσιο το Μάρτιο του 2000 και με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού περιήλθε στο νεοϊδρυθέν Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Θεσσαλονίκης.
Η διευθύντρια του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, Μαρία Τσαντσάνογλου πολύ εύστοχα έχει δηλώσει. «Είναι εντυπωσιακό να βλέπει κανείς τη διαδρομή που ακολουθεί μια συλλογή μετά το συλλέκτη. Ωστόσο, σήμερα που η συλλογή Κωστάκη ανήκει πλέον σε ένα Μουσείο, συντηρείται, φυλάσσεται, μελετάται και αξιοποιείται, δεν θα πρέπει ποτέ, όλοι εμείς που αναγνωρίζουμε την αξία της να ξεχνούμε ότι ο Γιώργος Κωστάκης συγκέντρωσε τα έργα αυτά στο διάστημα από το 1946 ως το 1977 με την συνείδηση ότι πραγματοποιεί μια αποστολή: να σώσει την τέχνη της ρωσικής πρωτοπορίας από την καταστροφή και την εξαφάνιση. Πιστεύω πως η απλή αυτή φράση δίνει πολύ καλά τόσο το στίγμα της αξίας του συλλέκτη όσο και το χρέος του ερευνητή και επιμελητή»
