Συνέντευξη Κωνσταντίνος Δανός
Η Ίρις Ξυλά Ξαναλάτου, μία από τις πιο σημαντικές και διεθνώς αναγνωρισμένες εικαστικούς της σύγχρονης Ελλάδας, παρουσιάζει για πρώτη φορά έργα από το σύνολο της πενηντάχρονης και πλέον καλλιτεχνικής της δημιουργίας στην αναδρομική της έκθεση με τίτλο “Άλλοτε και τώρα”, στο Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138. Η προικισμένη ζωγράφος και χαράκτρια, χρησιμοποιώντας με απαράμιλλη μαεστρία τον παραδοσιακό τρόπο χειροποίητης μεταξοτυπίας έχει αναγνωριστεί διεθνώς ως μία από τις ελάχιστες καλλιτέχνιδες που έχουν φτάσει με ανάλογη τεχνική στα υψηλά επίπεδα ποιότητας που βλέπουμε σε όλες τις ατομικές της εκθέσεις.
Από τις 7/2 έως 11/3 παρουσιάζετε για πρώτη φορά έργα από το σύνολο της πενηντάχρονης καλλιτεχνικής σας δημιουργίας στην αναδρομική σας έκθεση με τίτλο «Άλλοτε και τώρα», στο Μουσείο Μπενάκη. Τι συναισθήματα έχετε για αυτό; Υποθέτω πως είναι μια ακόμα μεγάλη στιγμή για εσάς.
Τα συναισθήματα είναι πολύ μεγάλα, διότι πρόκειται για μία πολύ μεγάλη στιγμή, ίσως τη σημαντικότερη στην καλλιτεχνική μου διαδρομή. Βεβαίως, οι λέξεις «ανησυχία» και «έγνοια» έρχονται πρώτες, ειδικά μέχρι να στηθεί η έκθεση και να βεβαιωθώ ότι το τελικό αποτέλεσμα είναι αυτό που επιθυμώ. Μία από τις αγωνίες μου, για παράδειγμα, είναι αν έχω κάνει τη σωστή επιλογή έργων, γιατί ο αριθμός των έργων μου είναι πολύ μεγάλος, αφού εργάζομαι σχεδόν καθημερινά μέχρι σήμερα.
Τι πρόκειται να δει το αθηναϊκό κοινό εκεί;
Λόγω του πολύ μεγάλου όγκου των έργων μου, το κοινό θα δει στο Μουσείο Μπενάκη ένα μικρό δείγμα της δουλειάς μου. Είναι όμως αρκετά αντιπροσωπευτικό, αφού καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος των θεμάτων με τα οποία έχω ασχοληθεί και τα οποία προκύπτουν πάντοτε από την επικαιρότητα, είτε τη γενικότερη είτε αυτή της προσωπικής μου ζωής.
Τί είναι για εσάς η τέχνη σας και τι αισθάνεστε όταν δημιουργείτε;
Η τέχνη είναι χωρίς υπερβολή η ζωή μου. Όπως ανέφερα εργάζομαι σχεδόν καθημερινά, οπότε η ζωή μου κινείται γύρω από τρεις βασικούς άξονες. Την οικογένειά μου, τη ζωγραφική και κάποιους ξεχωριστούς φίλους, αφού δεν με συγκινεί η πολυκοσμία. Όταν κατεβαίνω στο ατελιέ μου, αισθάνομαι πραγματική χαρά μαζί με μία μόνιμη έννοια, να καταφέρω να ξεπεράσω με κάθε καινούργια μου δουλειά αυτά που έχω ήδη κάνει. Με ενδιαφέρει ιδιαίτερα αυτό, γι’ αυτό και μου αρέσει να πειραματίζομαι.
Θεωρείτε ότι η σχέση σας με την τέχνη είναι μία διαδρομή και αν ναι, μπορείτε να αναφέρετε μερικούς βασικούς σταθμούς;
Η τέχνη είναι όπως ανέφερα άρρηκτα συνδεδεμένη με τη ζωή μου, άρα είναι σαφώς μία διαδρομή που συνεχίζεται όσο ζω και μπορώ να δημιουργώ. Αν μπορώ να ξεχωρίσω κάποιες περιόδους-σταθμούς, θα έλεγα ότι ο πρώτος ήταν τα αφηρημένα θέματα. Παρότι στο ξεκίνημά μου με συγκινούσαν οι ιμπρεσιονιστές, όπως ο Van Gogh ή ο Turner γιατί την αφηρημένη τέχνη δεν την καταλάβαινα, οπότε και δεν την εκτιμούσα ιδιαίτερα, τις δεκαετίες του 60 και του 70 που ήταν μια κυρίαρχη τάση, επισκεπτόμενη εκθέσεις Ιταλών και Ισπανών, κυρίως, στα μεγάλα μουσεία του κόσμου, άρχισα να την «μαθαίνω» και να την αγαπώ.
Τα αφηρημένα θέματα έδωσαν αργότερα τη θέση τους σε πολύ συγκεκριμένα, όταν επηρεασμένη από την ατμοσφαιρική ρύπανση στο Λονδίνο, ένιωσα την ανάγκη να αποτυπώσω την κλιματική αλλαγή, που οφείλω να σας πω ότι στην Ελλάδα θεωρήθηκε αρχικά ιδιορρυθμία μου. Αργότερα όμως αισθανθήκαμε και στη χώρα μας τις επιπτώσεις της μόλυνσης και της οικολογικής καταστροφής.
Επόμενος σταθμός και πολύ σημαντικός είναι τα θαλασσινά θέματα, που προέκυψαν όταν αποκτήσαμε ένα σκάφος με το οποίο ταξιδεύαμε συνεχώς, αποφεύγοντας τα λιμάνια. Μέναμε για μέρες στα ανοιχτά και σε κόλπους, κι έτσι, μπόρεσα να διαπιστώσω την ομορφιά αλλά και την ποικιλία που βρίσκει κανείς στη θάλασσα. Ο T.S. Eliot είχε γράψει μια αγαπημένη μου φράση “The sea has many Gods and many voices”.
Στη συνέχεια άρχισα να περνάω πολύ χρόνο στη Σύρο, κι εκεί επηρεάστηκα από ένα διαφορετικό τοπίο, οπότε στα έργα μου έκαναν την εμφάνισή τους τα λουλούδια και οι πολύ αγαπημένες μου πεταλούδες. Οι πεταλούδες και τα θαλασσινά μου έργα με τα ανοιχτά πανιά έχουν έναν σημαντικό κοινό παρονομαστή, τον αέρα. Την κίνηση. Είναι πολύ σημαντική για μένα η κίνηση.
Τέλος, έχω αρκετά ασχοληθεί με την καμένη φύση, από την αισιόδοξη όμως πλευρά της. Τα συγκεκριμένα έργα μου έχουν πάντα ένα στοιχείο αισιοδοξίας, έναν ήλιο για παράδειγμα, θέλοντας να περάσουν το μήνυμα της ζωής που συνεχίζεται και που θα ανθίσει ξανά.
Ποιος ο προσδοκώμενος αντίκτυπος των έργων σας στο θεατή και ποια είναι η σχέση προσωπικού – κοινωνικού στην τέχνη σας;
Τα έργα μου επιθυμώ να δημιουργούν στον θεατή ένα συναίσθημα. Να έχουν για εκείνον ένα νόημα. Όχι όμως απαραίτητα το συναίσθημα ή το νόημα το δικό μου. Ιδίως με τα αφηρημένα έργα μου, μπορεί κανείς να πλάσει ένα σωρό ιστορίες, αρκεί να τον συγκινεί η αφηρημένη τέχνη, πράγμα που όπως ανέφερα προηγουμένως χρειάζεται για τους περισσότερους λίγη μελέτη, λίγη τριβή.
Οι δημιουργίες σας εκπέμπουν αισιοδοξία, ένα πνεύμα αφαιρετικό, με καθαρές και εύγλωττες προσεγγίσεις, που τις συνδέει ο εσωτερικός ρυθμός. Να υποθέσω πως έτσι μπορεί να χαρακτηρίζεται και προσωπικότητά σας; Είναι κοινώς μια μοναδική προβολή του εαυτού σας οι δημιουργίες σας;
Δεν θα έλεγα ότι είναι ακριβώς έτσι. Το βασικό στοιχείο του χαρακτήρα μου που νομίζω ότι φαίνεται ξεκάθαρα και στα έργα μου είναι η αισιοδοξία. Σε αυτό, ναι, τα έργα μου καθρεφτίζουν την προσωπικότητά μου. Όμως ο προσωπικός μου εσωτερικός ρυθμός διαταράσσεται συνεχώς από ένα σωρό αγριότητες που συμβαίνουν γύρω μου και δυστυχώς ή ευτυχώς είμαι άνθρωπος που παρακολουθεί την επικαιρότητα. Όμως αυτή τη δική μου ταραχή δεν έκρινα ποτέ σκόπιμο να την αποτυπώσω στα έργα μου. Αντιλαμβάνομαι την τέχνη ως «καλλιτεχνία» με την κυριολεκτική σημασία της. Θέλω να μοιράζομαι με τον κόσμο το κάλλος της τέχνης και όχι να αποτυπώνω την ασχήμια. Δεν σημαίνει όμως ότι εγώ δεν τη βλέπω ή δεν τη νιώθω.
Ένας εικαστικός εξελίσσεται συνεχώς. Πως μπορείτε να περιγράψετε την εξέλιξη σας, όσον αφορά τις τεχνικές που ακολουθείτε ή τις επιδράσεις που δέχεστε και αποδέχεστε έως τώρα;
Αναζητώ διαρκώς νέους τρόπους έκφρασης. Πειραματίζομαι με διαφορετικά χαρτιά, χρώματα κλπ. Έχω κατασταλάξει, όμως, αρκετά χρόνια τώρα στην χαρακτική και ιδιαίτερα τη χειροποίητη μεταξοτυπία, καθώς είναι μία ειδικότητα που έμαθα καλά δίπλα στον καθηγητή μου στο Λονδίνο και που αποτελεί μια μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης που συνδυάζει τη σάρκα του λαδιού με την απειθάρχητη γοητεία και διαφάνεια της ακουαρέλας. Ακόμα και οι μεικτές μου τεχνικές αφορούν πάντα τη χαρακτική.
Τις μέρες που ζούμε πολλοί υποστηρίζουν ότι η τέχνη είναι πολυτέλεια. Κάποιοι άλλοι πάλι μιλούν για αναγκαιότητα…
Η τέχνη είναι οπωσδήποτε μία αναγκαιότητα. Και όχι μόνο η ζωγραφική αλλά η μουσική, ο χορός, κάθε μορφή τέχνης. Νομίζω ότι δεν υπάρχει άλλος τρόπος να ξεπερνά ο άνθρωπος τις δύσκολες στιγμές. Προσωπικά, στο εργαστήριό μου έχω διαχειριστεί και ξεπεράσει πολύ δύσκολες καταστάσεις αλλά πέρα από αυτό, η αίσθησή μου είναι ότι αν δεν σε απασχολεί καθόλου η τέχνη, χάνεις ένα πολύ μεγάλο και σημαντικό κομμάτι της ζωής.
Η έκθεση εγκαινιάζεται την Τετάρτη 7 Φεβρουαρίου στις 20:00 και θα διαρκέσει έως 11 Μαρτίου 2018.
